Door: Willem Krijgsman en Ben van der Veen
In de blog van 18 oktober 2022 genaamd: “Geen tooling zonder metamodel” hadden we aangekondigd: in een volgende blog kijken we naar de vertaling van het metamodel naar de implementatie ervan in Sparx Enterprise Architect. Waar lopen we tegenaan? Welke keuzes hebben we gemaakt?
In deze blog pakken we een vraagstuk op dat bij elke implementatie een lastige kwestie blijkt, namelijk: de uitwerking van specialisatie en generalisatie. We nemen hiervoor een essentieel onderdeel van het GEA-framework: de richtinggevende uitspraak.
In het GEA-framework kennen we 3 soorten richtinggevende uitspraken voor de vormgeving, te weten: principes, doelstellingen, en beleidsuitspraken. Dat onderscheid is gemaakt, omdat het qua betekenis essentieel andere onderwerpen van gesprek zijn.
Een kort resumé:
Een principe is een richtinggevende uitspraak met een langdurig effect in het vormgeven van de visie, zodat deze kan worden gerealiseerd.
Een doelstelling is een richtinggevende uitspraak die een gewenste staat van de enterprise uitdrukt in te bereiken concrete resultaten.
Een beleidsuitspraak is een richtinggevende uitspraak die een intentie van de enterprise uitdrukt.
Het zo totaal anders zijn illustreren we met een klein voorbeeld. Stel je voor een organisatie waarin vooral principes en beleidsuitspraken zijn gedaan, en waarin weinig tot geen doelstellingen zijn bepaald. Zo’n organisatie drukt uit: we zouden dit moeten doen, en dat, maar zetten geen pad in voor realisatie en het blijft dus vooral bij voornemens. Dus veel inhoudelijke sturing, maar geen weinig sturing op de resultaten. Dit in tegenstelling tot een organisatie die vooral een flink aantal doelstellingen heeft bepaald: hier is sprake van grote ambities – los van het feit of dat realistisch is en zonder hier inhoudelijke sturing aan te geven.
En fin, het is dus belangrijk om het onderscheid te kunnen maken. En dit onderscheid moet ook duidelijk zijn in de implementatie van de GEA-tooling.
In het werkproces van het ontwikkelen van een GEA-framework van een organisatie zit de activiteit voor het analyseren en categoriseren van uitspraken (dit is onderdeel van stap 2: Analyseren samenhang). In dit proces kunnen uitspraken gaandeweg hun verhulling kwijt raken: iets wat eerst een doestelling leek, blijkt toch echt een beleidsuitspraak en een principe blijkt na uitzoeken toch een doelstelling. Dit is een werkpraktijk waarmee we rekening moeten houden in de implementatie.
Een andere invalshoek is dat een principe zich tot andere onderwerpen van gesprek zich anders gedraagt. Er is niet alleen sprake van een andere levensduur, er is ook sprake van andere relaties met een andere betekenis. Zo hebben doelstellingen een directe relatie tot de te definiëren Ontwikkelingen voor een Veranderinitiatief. En willen we in het analyseren van de samenhang tussen zingeving en vormgeving doelen confronteren met doelstellingen in plaats van met alle richtinggevende uitspraken.
In de implementatie zijn er twee keuzes: 1) uitgaan van een component Richtinggevende uitspraak, en hieraan een type-label meegeven, waaruit blijkt of het een principe, doelstelling of beleidsuitspraak gaat. Dat heeft als voordeel dat aanpassen van het type gemakkelijk is, maar het nadeel is, dat verschillende niet meer toegestane relaties blijven bestaan, of anders dat complexe controles ingebouwd moeten worden. De andere keuze is 2) uitgaan van verschillende componenttypen in de implementatie en in het geïmplementeerde metamodel afdwingen welke relaties wel en niet zijn toegestaan. Het nadeel is dan dat een principe herzien tot beleidsuitspraak weer wat meer werk geeft voor de beheerder van het GEA-framework, maar wel meer waarborgen biedt voor consistentie.
In onze implementatie hebben we gekozen voor optie 2: we hebben het metamodel meer concreet uitgebouwd in de implementatie.
Intussen hebben we zelf de tooling toegepast in twee GEA-trajecten. Hierin is gebleken dat onze keuze goed bruikbaar is, en de concreetheid een voordeel blijkt boven de abstractie.
Een onderwerp dat we graag toelichten in een volgende blog gaat over het analyseren van de samenhang: het kwalificeren en kwantificeren van relaties binnen de zingeving, binnen de vormgeving en tussen zingeving en vormgeving.
Een ander onderwerp is het genereren van matrices om diverse samenhangen in kaart te brengen ten behoeve van analyses en het versterken van samenhang.
Als de lezer graag een ander onderwerp ziet toegelicht, dan horen we dat graag natuurlijk.